پرندگان منظومه منطق الطیر عطار
منطق الطیر : مأخوذ است از آیه شریفه: «و ورث سلیمان داود و قال یا ایها الناس علمنا
منطق الطیر واوتینا من کل شی ء ان هذا لهو الفضل المبین» (سوره نمل آیه
16)- در تفاسیر قرآن کریم از مرغان مختلفی که با سلیمان (ع) سخن گفته اند و
او گفتار آنان را برای پیروان خود ترجمه فرموده است. اسم برده اند و جهت
مزید اطلاع ر. ک. : تفاسیر فخررازی ج 6 ص 556 و بیضاوی ج 2 ص 194 و کشف
الاسرار ج 7 ص 189 و ابوالفتوح ج 4ص 153- این کلمه را شعرای فارسی زبان به
همین معنی در اشعار خود بسیار آورده اند.
هدهد : در فارسی پویک و شانه سر را گویند. (برهان) – مرغیست بدبو که بر زباله
آشیان سازد، بر بدنش خطوط و رنگهای فراوان است و کنیه او ابوالاخبار و
ابوثمامه و ابوالربیع و ابوروح و ابوسجاد و ابوعیاد است. گویند که از بالای
آسمان آب را در زیر زمین ببیند همانطور که آدمی آنرا در شیشه ببیند.
(دمیری) – گفته اند که هدهد راهنمای سلیمان بود بر آب و آن چنان بود که
سلیمان هرگاه که خواستی نماز گزارد هدهد او را ره نمودی به آب و در بیابان
زمین را می کندند و به آب می رسیدند تا سلیمان با آن غسل می کرد یا وضو می
ساخت. (جهت مزید اطلاع ر. ک. : قصص انبیا ذیل قصه سلیمان و بلقیس و حیاة
الحیوان جا حظ ج 4 ص 77 و حیاةالقوب ج1 ص264)
بلبل : نمونه مردمان جمال پرست وعاشق پیشه است.
طوطی : حیوانیست ثاقب الفهم ونرم خو که قوه تقلید اصوات و قبول تلقین را بسیار
داراست. ارسطا طالیس گوید برای تعلیم طوطی او را جلوی آینه نهید و از پس آن
صحبت کنید تا او خوب تقلید کند (دمیری ذیل ببغاء)- در اینجا نمونه آن دسته
از مردمان اهل ظاهر و تقلید است که به دنیای باقی و حیات جاوید اعتقاد
دارند و به آن سخت پابندند.
طاوس : پرنده ایست عزیز و جمیل و عفیف الطبع و اهل ناز و تبختر است و بر خویش
سخت معجب است (دمیری)- در مثنوی نمونه ای از مردم منافق و دو رنگ است که
برای نام و ننگ جلوه گری می کند و همّ خود را صرف صید خلق و شکار آنها می
نماید و از نتیجه عمل خود نیز بی خبر است (ر. ک. ج 5 نی ص 28). ولی در این
جا نموه اهل ظاهر است که تکالیف مذهب را به امید مزد یعنی به آرزوی بهشت و
رهایی از عذاب دوزخ انجام می دهد.
بط : مرغابیست و این کلمه عربی محض نیست (جوالیقی ص 64) و مُعرّب بت است
(آنندراج) – در تفاسیر قرآن (ذیل آیه 120 واقع در سوره بقره راجع به مرغ
خلیل الله (ع) آنرا ضمن چهار مرغ خلیل نام برده اند (ابوالفتوح ج 1ص 458)- و
در مثنوی کنایه است از حرص و آز که یکی از عوامل شیطان رجیم و نفس عاقبت
سوز است (ج 5 نی س 37)- در اینجا نمونه مردمان عابد و زاهد است که همه عمر
گرفتار وسواس طهارت و شستشواند.
کبک : نمونه مردم جواهر دوست که همه عمر خود را صرف جمع آوری انواع جواهرات و احجار کریمه و یا اشیاء قیمتی و عتیق می نمایند.
همای : مرغیست افسانه ای که گویند استخوان خورد و جانوری نیازارد و بر سر هر کس
سایه افکند پادشاه شود (انندراج)- و در افسانه ها بسیار از او نام برده اند
از جمله باین صورت که در شهرها و ممالک هنگام انتخاب پادشاه این مرغ را به
پرواز می آورده اند و بر هر کس که می نشست او را شاه می کردند- در اینجا
نمونه ایست از مردان جاه طلب که از زهد و عبادت برای جلب حطام دنیوی
استفاده می کنند و از راه عزلت و عبادت ظاهری درصدد بر می آیند که ارباب
مملکت و سیاست را بخود جلب نمایند و برای خود دستگاهی داشته باشند. خواجه
حافظ اینگونه زهاد را "واعظ شحنه شناس" اصطلاح کرده است:
و اعظ شحنه شناس این عظمت گو مفروش زانکه منزلگه سلطان دل مسکین من است
(حافظ قزوینی ص 37)
کوف : پرنده ایست بنحوست مشهور و آن دو قسم می باشد کوچک و بزرگ؛ کوچک را جغد و
بزرگ را بوم خوانند (برهان) –این پرنده را که به نامهای جغد و بوم و کوف و
بوف و مانند آن خوانند در ادبیات زرتشتی بهمن مرغ نامیده شده است و مرغیست
اهورایی و بدون نحوست (ر. ک: ح- برهان ص 318)- کنیه او در عربی ام الخراب و
ام الصیبان و غراب اللیل است. مرغیست که شب نمی خوابد و پرهایش بد پوست.
طائریست منزوی و منفرد و حرام گوشت (دمیری ذیل بوم)- قدما برای این مرغ
احکام و خواصی ذکر کرده اند که شرح آنهمه در اینجا میسر نیست (ر. ک. نفائس
الفنون ج2 ص 151 و حیاة الحیوان جاحظ و دمیری ذیل کلمه بوم)- در اینجا
کنایه است از مردم زاهد و منزوی که گنج مقصود را در انزوا و خلوت وانعزال
(گوشه گیری و عزلت نشینی) و گوشه گیری و بریدن از خلق و اجتماع می جویند.
باز : قدما باز را حیوانی متکبر و تنگ خُـلق تصور می کردند (دمیری ذیل البازی)-
در اینجا نمونه مردم درباری و اهل قلم است که بعلت نزدیکی به شاه همیشه بر
دیگران فخر و مباهات می نمایند و تکبر می فروشند و از سپهداری و کله داری
خویش سوء استفاده می نمایند.
بوتیمار : نام مرغیست که بر لب آب نشیند و آب نخورد و گویند تشنه است و آب نخورد
مبادا آب تمام شود آنرا مرغ «غم خوراک» گفته اند (آنندراج)- آنرا بعربی
یمام گویند (برهان)- و حال آنکه «یمام» در عربی به کبوتر دشتی (منتهی
الارب) یا کبوتر وحشی اطلاق می شود (دمیری) – در اینجا نمونه ای از آندسته
از مردم خسیس است که مواهب زندگانی را از خود و دیگران دریغ می دارند، نه
خود از آن متمتع می شوند و نه می توانند از تمتع دیگران لذت برند.
منابع :
برهان قاطع- تالیف محمد حسین خلف تبریزی به اهتمام دکتر محمد معین - چاپ تهران
منطق الطیر مقامات طیور شیخ فریدالدین عطار نیشابوری به اهتمام سید صادق گوهرین
آنندراج- تالیف محمد پادشاه زیر نظر محمد دبیر سیاقی- چاپ تهران
حالت: : من وجد الله فماذا فقد و من فقد الله فماذا وجد
شکراً لک یا أختي الاستاذة شیرین بانو 
[/img]
الرئيسية